مالیات بر ارزش افزوده چیست؟ نحوه محاسبه مالیات ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده، یکی از انواع مالیات غیرمستقیم و منابع درآمد دولتها است. فرمول مالیات ارزش افزوده، بر اساس ارزش افزوده ایجاد شده در مراحل مختلف تولید یک کالا یا ارائه خدمت، تعیین میشود. لازم به ذکر است که پرداخت مالیات بر ارزش افزوده به عهده مصرف کننده نهایی است. بر اساس آخرین قوانین مالیاتی سال 1402، محاسبه ارزش افزوده با استفاده از خوداظهاری مالیاتی در سامانه ارزش افزوده انجام میگردد. مهلت ارسال اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده، 15 روز بعد از پایان هر فصل تعیین شده است که گاهی مهلت ارسال اظهارنامه ارزش افزوده توسط سازمان امور مالیاتی تمدید میشود.
در بین انواع مالیات شرکتها، نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده چندان سخت نیست و این گونه است که مودیان، مالیاتی که پرداخت کردهاند را از مالیاتی که از خریدار گرفتهاند کم میکنند و درنهایت مقدار باقی مانده را به عنوان مالیات بر ارزش افزوده به سازمان امورمالیاتی کشور پرداخت میکنند.
در ادامه با مفهوم مالیات ارزش افزوده آشنا میشویم، مشمولین این نوع از مالیات را معرفی میکنیم، تاریخچه آن را بررسی میکنیم و در مورد نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده توضیح میدهیم. به کمک اطلاعات کامل ارائهشده در این مقاله میتوانید با کمک یک نرمافزار حسابداری ساده هم مالیات بر ارزش افزوده خود را محاسبه کنید. به شما پیشنهاد میکنیم پادکستهای رادیو مالی را که برای شما لیست کردیم از دست ندهید.
تاریخچه ارزش افزوده
به منظور اجرای این مالیات در ایران، لایحه آن برای اولین بار در دی ماه ۱۳۶۶ به مجلس شورای اسلامی برده شد. این لایحه در کمیسیون اقتصادی مجلس مورد بررسی قرار گرفت و پس از اعمال نظرات موافق و مخالف به صحن علنی مجلس رفت که پس از تصویب ۶ ماده از آن بنا به تقاضای دولت و به دلیل اجرای سیاست تثبیت قیمتها به دولت بازگردانده شد.
درسال ۱۳۷۰ بخش امور مالی صندوق بینالمللی پول، در راستای اصلاح نظام مالیاتی جمهوری اسلامی ایران، اجرای سیاست مالیات بر ارزش افزوده را بعنوان یکی از عوامل اصلی افزایش کارایی و اصلاح نظام مالیاتی پیشنهاد نمود. با توجه به نظرات کارشناسان صندوق بینالمللی پول، مطالعات و بررسیهای متعددی در این زمینه در وزارت امور اقتصادی و دارایی صورت پذیرفت و اجرای مالیات بر ارزش افزوده در سمینارها و کمیتههای مختلف علمی با حضور کارشناسان داخلی و خارجی مورد تأکید قرار گرفت.
وزارت امور اقتصادی و دارایی در راستای طرح ساماندهی اقتصادی کشور، انجام اصلاحات اساسی در سیستم مالیاتی از جمله حذف انواع معافیتها، حذف انواع عوارض وگسترش پایه مالیاتی را با تأکید خاص بر کارایی نظام مالیاتی، شروع نمود و مطالعات جدید امکانسنجی در این زمینه به عمل آورد.
با توجه به اهمیت بسط پایه مالیاتی بعنوان یکی از اصول اساسی سیاستهای مالی طرح ساماندهی اقتصاد کشور، معاونت درآمدهای مالیاتی وزارت امور اقتصادی و دارایی مطالعات علمی متعددی را با در نظر گرفتن خصوصیات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور در زمینه اجرای مالیات بر ارزش افزوده، از دی ماه ۱۳۷۶ آغاز کرد.
سرانجام، قانون مالیات ارزش افزوده با اختیارات ناشی از ماده ۸۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در ۵۳ ماده و ۴۷ تبصره در تاریخ ۱۳۸۷/۲/۱۷ در کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی تصویب شدهاست تا در مدت آزمایشی ۵ سال از تاریخ اول مهرماه ۱۳۸۷ به اجرا گذاشته شود. از ابتدای سال ۱۳۹۳ میزان این نوع از مالیات در ایران مجدداً افزایش یافت و از ۶ درصد به 9 درصد تغییر کرد.
اما با توجه به اینکه این قانون به صورت موقت باید اجرا می شد، از 13 دی 1400 قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده به اجرا درآمد. البته اجرای کامل این قانون منوط به راه اندازی کامل سامانه مؤدیان و ثبت نام همه مؤدیان مالیاتی در این سامانه است.
ارزش افزوده چیست؟ یک مثال برای درک مفهوم ارزش افزوده
ارزش افزوده که در زبان انگلیسی با عنوان Value added شناخته میشود، به ارزشی گفته میشود که در فرآیند تولید یک محصول به کالای واسطهای یا همان مواد اولیه محصول اضافه میشود. البته ارزش افزوده مختص به یک کالا نیست، بلکه به فرآیند تولید مرتبط است.
در یک تعریف دقیق ارزش افزوده به افزایش ارزش پولی کالا در طی مراحل تولید گفته میشود. با عبور یک کالا از هر مرحله از تولید محصول ارزشی به کالا اضافه میشود که به آن ارزش افزوده میگوییم. ارزش افزوده را میتوانیم برابر با اختلاف بین ارزش محصول تولید شده با مجموع ارزش مواد اولیه یک محصول بدانیم که گزارش ارزش افزوده را تشکیل میدهد.
ارزش افزوده چیست با مثال : اگر تهیه یک کیلو شیرینی، 200 تومان شکر، 300 تومان، 300 تومان آرد، 350 تومان تخم مرغ و 450 تومان از دیگر موارد اولیه استفاده شده باشد و در نهایت محصول نهایی شده را به قیمت 5000 تومان بفروشیم، ارزش افزوده این یک کیلو شیرینی 3700 تومان خواهد بود.
مالیات بر ارزش افزوده چیست؟ تعریف قانون از مالیات بر ارزش افزوده
تعاریف متعددی از مالیات بر ارزش افزوده ارائه شده است. در مصوب ماده 3 قانون مالیات ارزش افزوده سازمان مالیاتی کل کشور این گونه تعریف شده است:
طبق ماده 3 قانون مالیات بر ارزش افزوده، به تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها یا خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین، ارزش افزوده گفته میشود. این مفهوم به فرایند تولید مربوط است و نه به کالای خاص. مالیات ارزش افزوده نوعی مالیات عام (بر عموم کالاها و خدمات مگر موارد معاف تعلق میگیرد) است که به صورت چند مرحلهای از اضافه ارزش کالاهای تولید شده یا خدمات ارائه شده در مراحل مختلف تولید و توزیع اخذ میشود.
به عبارت دیگر مالیات بر ارزش افزوده مالیاتی است که در طول فرآیند تولید و خدمات از محل تولید تا فروش کالا به مشتری نهائی، مرحله به مرحله اخذ میشود. مالیات ارزش افزوده برای مصرف طراحی شده است که مصرف کنندگان آن را در زمان خرید خود میپردازند که این مالیات توسط فروشندگان جمع آوری شده و از این طریق در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار میگیرد.
این مالیات به صورت غیر تصاعدی در این زنجیره قرار دارد: واردات، تولید، توزیع و مصرف که نهایتاً مصرف کنندگان پرداخت کننده آن هستند. در این مالیات، نباید مالیاتی توسط تولید کنندگان پرداخت شود و باید مصرف کننده نهایی فقط این مالیات را بپردازد؛ بنابراین تولیدکنندگان پرداختی و مالیاتی که بابت خرید مواد اولیه و سایر کالاها را انجام دادهاند از خریداران دریافت کرده و مابهالتفاوت را به دولت پرداخت میکنند. پیش از ادامه مقاله پیشنهاد میکنیم با مراجعه به صفحه «آموزش مالیات» با آخرین قوانین و مقررات مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی به صورت صفر تا صد آشنا شوید.
انواع مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده تولیدی، مالیات بر ارزش افزوده مصرفی و مالیات بر ارزش افزوده درآمد 3 نوع مالیات بر ارزش افزوده هستند که در ادامه انواع مالیات بر ارزش افزوده را مورد بررسی قرار میدهیم:
مالیات بر ارزش افزوده تولیدی: در مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی، اعمال مالیات هم بر فروش کالاهای مصرفی و هم بر فروش کالاهای سرمایهای صورت میگیرد. یعنی بنگاه اقتصادی با خرید کالا هیچ اعتبار مالیاتی را کسب نمیکند.
مالیات ارزش افزوده مصرفی: تمام مخارج سرمایه گذاری ناخالص مالیات در ارزش افزوده نوع مصرفی به دلیل این که براساس کالاها و خدمات مصرفی است، حذف میشود.
مالیات بر ارزش افزوده درآمد: در مورد مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمد گفته میشود که مالیات بر فروش تولید خالص کالاهاست و این گونه پس از کسر هزینه استهلاک به سرمایهگذاری خالص، ارزش افزوده از نوع درآمد به آن تعلق میگیرد.
مالیات بر ارزش افزوده چند درصد است؟
یکی از پرتکرار ترین سوالاتی که در مورد نرخ مالیات ارزش افزوده مطرح میشود این است که مالیات بر ارزش افزوده چند درصد است ؟ در پاسخ به این سوال که مالیات بر ارزش افزوده چند درصد است باید گفت این مالیات تا سال 1400 به صورت 3 درصد عوارض و 6 درصد مالیات محاسبه میشد. اما از تاریخ اجرایی شدن قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده، اظهارنامه ارزش افزوده به صورت مجموع مالیات و عوارض و با نرخ 9 درصد برای عموم کالاها محاسبه میشود. با این حال، کالاهای معدودی هم هستند که یا با نرخ متفاوتی باید مالیات ارزش افزوده را پرداخت کنند و یا از این مالیات معاف هستند. در قسمتهای بعدی این مقاله درباره این موارد بیشتر توضیح خواهیم داد.
اما براساس ابلاغیه مورخ 28/ 12/ 1400 مدیرکل واردات گمرک ایران به گمرکات اجرایی در خصوص مصوبه شورای عالی هماهنگی اقتصادی در رابطه با مالیات بر ارزش افزوده برخی کالاهای اساسی، از تاریخ لازم الاجراء شدن قانون مالیات بر ارزش افزوده- 13/ 10/ 1400- تا پایان سال 1401، نرخ مالیات بر ارزش افزوده واردات گندم، برنج، دانههای روغنی، انواع روغن خام، قند، شکر و گوشت قرمز معادل یک درصد تعیین شده است.
چه کالاهایی معاف یا مشمول این قانون جدید مالیاتی هستند؟
در این زمینه مسیحی معاون درآمدهای سازمان امور مالیاتی اظهار داشته است که پایه اصلی معافیتها در قانون جدید حمایت از سبد مصرفی خانوار است و پس از آن مباحث درمانی از جمله بیمههای عمر، زندگی و درمان را در بر گرفته است. خدمات ورزشی با اخذ مجوز از مراجع ذیصلاح و همچنین آب مصرفی محصولات کشاورزی و بیمه آنها، هتلهای ۳ ستاره و پایینتر و مهمانپذیرها از این مالیات معاف شدند، البته قند و شکر که پیشتر مشمول معافیت بود به شمول مالیات اضافه شده است. همچنین برخی کالاهای وارداتی که مشمول مالیات ارزش افزوده شدهاند، در زمان عرضه مشمول مالیات نخواهند بود.
در قانون جدید مالیات ارزش افزوده، اصل طلا، جواهر و پلاتین به کار رفته در آنها از پرداخت این مالیات معاف میشود، اما اُجرت ساخت، سود و کارمزد مشمول ۹درصد مالیات ارزش افزوده خواهد بود و از تاریخ ۱۳ دی، صرفا این موارد مشمول هستند و مردم و خریداران مراقب باشند تا در مواردی غیر از این از آنها مالیات ارزش افزوده اخذ نشود.
همچنین در قانون مالیات ارزش افزوده مصوب سال ۱۳۸۸، شرکتهای هواپیمایی مشمول عوارض ۵ درصدی بودند که با اجرای قانون جدید که خدمات هوایی نیز مشمول مالیات میشوند، این عوارض ۵ درصدی حذف میشود و ۹درصد مالیات ارزش افزوده، جایگزین ۵درصد عوارض خاص میشود. همین امر سبب افزایش قیمت بلیط هواپیما شده است. علاوه بر این، گمرگ ایران در بخشنامه جدیدی اعلام کرد که نرخ مالیات ارزش افزوده واردات انواع دانههای روغنی(سویا، گلرنگ و کلزا) و روغن خام (سویا، آفتابگردان، کلزا و روغن پالم) از 9 درصد به 1 درصد کاهش یافته است.